Dil hakları izleme, belgeleme ve raporlama hazırlık sürecinde faaliyetlere dahil edilen kurum ve bireyler arasında dilsel haklar konusunda genelde birbirinden kopuk olarak faaliyet yürüten farklı dilsel grupların araştırmacıları, aktivistleri ve hak savunucuları bir araya getirilerek dayanışma içinde kolektif bir çalışmanın koşulları hazırlanacaktır. Türkiye’deki insan hakları aktivizmi içinde kırılgan bir yere sahip olan dil hakları başlığı, güncel bilgiler ve analizler ile birleştirilerek insan hakları alanında çalışma yürütenler başta olmak üzere tüm kamuoyuna sunulacaktır. Projede, Dersim’de dil çalıştayı, çalışma gruplarının rapor yazımı ve İstanbul’da Final Toplantısı olmak üzere üç temel faaliyet vardır.
Türkiye’de farklı kültürel gruplarla ilgili çalışma yürüten STK’ların, inisiyatiflerin ve bireylerin dahil olduğu bir ağ ile iş birliği içinde, Türkiye’de dil hakları konusunda hukuki, siyasi, sosyal ve iktisadi alandaki düzenlemeleri ve uygulamaları özellikle hak ihlallerine odaklanarak izlemeyi ve raporlamayı amaçlayan bir oluşum için ön hazırlıkları tamamlamak üzere Munzur Akademi Kültür Sanat ve Turizm Derneği ve Pertek Belediyesi işbirliği ile Pertek’te üç günlük bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. İleriki dönemlerde düzenli raporlar yayınlamayı hedefleyen bu proje sayesinde, Türkiye’de etkili bir sivil toplum yaratılmasına katkı sunulması hedeflenmiştir. 5 – 7 Ekim 2019 tarihinde Pertek’te gerçekleşen çalıştay oldukça geniş bir katılımla insan hakları dernekleri, insan hakları aktivistleri, akademisyenler ve STK temsilcilerine ev sahipliği yapmıştır. Farklı illerden katılımcının yer aldığı bu çalıştayda, dil hakları izleme, belgeleme ve raporlama çalışmalarının metodolojisi ve bu faaliyetleri gerçekleştirmek üzere bir araya gelen grubun hukuksal yapısı üzerine odaklanılmıştır. Üç günlük oturumlar boyunca toplantı katılımcıları yaptıkları çalışmalar ışığında deneyim paylaşımında bulunmuştur. Raporlama faaliyeti için ekip oluşturma, metodoloji geliştirme, hukuksal çerçeveyi netleştirme ve ağ oluşturma konusunda verimli tartışmalar gerçekleştirilmiştir. Çalıştayın sonunda çalışma grupları oluşturularak izleme çalışması için elzem görünen teorik-kavramsal çerçeve (Türkiye ile uluslararası mevzuat ve hukuksal yapı dahil olacak şekilde) ile metodoloji tartışmaları hakkında kısa raporlar hazırlanmasına karar verilmiştir.
Pertek’te akademi ve sivil toplumdan 20 katılımcı ile gerçekleştirilen dil hakları izleme ve raporlama çalıştayı, metodoloji ve teorik-kavramsal çerçeve başlıklarında araştırma yapmak üzere çalışma gruplarının oluşturulması ile sona ermiştir. Ayrıca, bu grupların hazırlayacağı taslak raporları tartışmak için İstanbul’da yeniden ve daha geniş bir katılımla bir araya gelmek üzere karar alınmıştır.
Türkiye'de Dilsel Haklar İzleme ve Raporlama Hazırlığı Projesi Pertek Çalıştayı
Çalıştayın ardından çalışma grupları, belirlenen başlıklarda taslak raporlar hazırlamaya başlamıştır. Bu süreçte Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu’ndan iki kişi genel koordinasyondan sorumlu olmuş ve çalışma gruplarından gelen önerileri toplamıştır. Böylece taslak raporlar oluşturulmuş ve Final Toplantısı’nda tartışmak üzere çalıştay katılımcılarına yollanmıştır.
16 Kasım 2019’da İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde gerçekleştirilen Final Toplantısı, çalışma grupları tarafından hazırlanan taslak raporların sunumu ve tartışmalarıyla başlamıştır. Bütün katılımcıların kavramsal çerçeve ve yönteme dair soru ve önerilerini paylaşmasıyla da aşağıdaki ilkelerde uzlaşılmıştır:
- ‘Anadil’ yerine ‘anadili’ kavramı kullanılmalı ve platformun hazırlayacağı tüm metinlerde kavram bu şekilde kullanılmalıdır.
- Anadilleri eşittir. Diller arasında hiyerarşi kabul edilemez. Kadimlik veya konuşan sayısını öne sürerek bir dilin başka diller karşısında öncelikli veya üstün olduğu kabul edilemez.
- Nefret söylemi ifade özgürlüğü değildir, yapılacak bu çalışmaya katılacak kişiler için temel prensibimiz olması gerekir.
- ‘Dil grubu’ yerine ‘dil toplulukları’ veya ‘dilsel topluluklar’ (linguistic communities) kavramlarını kullanmak gerekir.
Böylece, proje kapsamındaki faaliyetler sonunda dil hakları izleme ağının hazırlık aşaması tamamlanmış, temel ilkelerde uzlaşılmış ve ilk metinler hazırlanmıştır.
Türkiye'de Dilsel Haklar İzleme ve Raporlama Hazırlığı Projesi Final Toplantısı